Spironolakton vs minoksydyl w leczeniu łysienia androgenowego u kobiet

Co napędza łysienie androgenowe u kobiet?

Łysienie androgenowe u kobiet (FPHL) stanowi najczęstszą przyczynę utraty włosów w tej grupie pacjentek. Jego podłoże jest złożone – wielogenowe i wieloczynnikowe. O ile rola hormonów płciowych w łysieniu typu męskiego jest dobrze udokumentowana, w przypadku kobiet mechanizm ten nie został w pełni wyjaśniony. Wiadomo jednak, że specyficzne czynniki genetyczne sprawiają, że receptory androgenowe (AR) stają się szczególnie wrażliwe na krążące androgeny, nawet przy ich prawidłowym poziomie. FPHL jest prawdopodobnie mediowane przez androgeny, ponieważ zazwyczaj objawia się u kobiet po menopauzie, choć może wystąpić wcześniej u osób z hiperandrogenizmem. Na skórze głowy androgeny wywołują paradoksalny efekt w brodawkach skórnych, powodując transformację włosów terminalnych w meszkowe (vellus) u osób predysponowanych genetycznie.

Spironolakton, powszechnie stosowany w leczeniu nadciśnienia jako antagonista aldosteronu i diuretyk oszczędzający potas, wykazuje również działanie antyandrogenne poprzez obniżanie poziomu testosteronu i blokowanie receptorów androgenowych w tkankach docelowych. Standardowa dawka spironolaktonu (50-200 mg/dzień) nie wykazuje poważnych skutków ubocznych i może być bezpiecznie stosowana w długoterminowej terapii FPHL. Miejscowe zastosowanie spironolaktonu pozwala na wysoką penetrację leku do miejsca aktywnego, minimalizując jednocześnie niepożądane ogólnoustrojowe działania doustnej formy leku.

Minoksydyl działa poprzez otwieranie kanałów potasowych i zwiększanie angiogenezy wokół mieszków włosowych, podwyższając ekspresję czynników promujących wzrost włosów, takich jak naczyniowo-śródbłonkowy i hepatocytowy czynnik wzrostu. Zwiększa liczbę i masę włosów, indukując wejście włosów w fazie telogenu do fazy anagenu oraz wydłużając czas trwania tej ostatniej. Roztwór minoksydylu 5% wykazuje lepsze działanie niż 2% w leczeniu męskiego łysienia androgenowego. Obecnie tylko trzy metody leczenia AGA są zatwierdzone przez FDA: minoksydyl, finasteryd i terapia laserem o niskiej mocy.

Jak zaplanowano i oceniono badanie kliniczne?

Przeprowadzono prospektywne, randomizowane badanie porównawcze na 80 pacjentkach z FPHL, których podzielono na dwie grupy po 40 osób. Grupa A otrzymywała miejscowy żel ze spironolaktonem 1%, natomiast grupa B stosowała miejscowy żel z minoksydylem 5%. Obie grupy aplikowały preparaty dwa razy dziennie przez 6 miesięcy, nakładając 1 ml produktu głównie na okolicę ciemieniową głowy z delikatnym masażem przez 2-3 minuty po aplikacji. Do badania włączono kobiety z łagodnym do umiarkowanego FPHL, które nie otrzymywały żadnego leczenia przez co najmniej 6 miesięcy przed rozpoczęciem badania.

Kryteria wykluczenia obejmowały ciężkie i zaniedbane przypadki FPHL, pacjentki z niewydolnością nerek, cukrzycą, zaburzeniami elektrolitowymi, kobiety w ciąży i karmiące piersią, pacjentki z nieprawidłowym ciśnieniem krwi, niewydolnością nadnerczy oraz zaburzeniami hormonalnymi (takimi jak zespół policystycznych jajników i hiperprolaktynemia). Badanie zostało zatwierdzone przez komisję etyki badań naukowych (kod zatwierdzenia: 34784/7/21), a od każdej pacjentki uzyskano świadomą pisemną zgodę.

Przygotowanie żelu ze spironolaktonem wymagało dokładnego odtworzenia właściwości fizykochemicznych żelu z minoksydylem. Na podstawie broszury produktu firmy, podstawowy skład żelu obejmował hydroksyetylocelulozę jako substancję żelotwórczą, tween 80 jako wzmacniacz penetracji oraz alkohol etylowy jako rozpuszczalnik. Ilość środka żelotwórczego oszacowano na podstawie oznaczenia lepkości dostępnego na rynku żelu minoksydylowego. Zmierzono również napięcie powierzchniowe żelu minoksydylowego, aby określić stężenie użytego tweenu 80.

Skuteczność terapii oceniano za pomocą kilku metod: skali Ludwiga (stopniowanie nasilenia łysienia), globalnej skali poprawy estetycznej (GAIS) ocenianej przez trzech niezależnych dermatologów, satysfakcji pacjentek oraz badania trichoskopowego. Trichoskopia pozwoliła na ocenę gęstości włosów na cm², proporcji włosów terminalnych do meszkowych oraz średnicy włosów przed rozpoczęciem leczenia i po 6 miesiącach terapii.

Ocena trichoskopowa została przeprowadzona za pomocą cyfrowego mikroskopu (Compare View Hair Version 1.5.06) z 50-krotnym powiększeniem do oceny gęstości włosów na cm², włosów terminalnych i meszkowych, oraz 200-krotnym powiększeniem do oceny średnicy łodygi włosa. Badania trichoskopowe wykonywano w 2 różnych punktach skóry głowy (B i C): punkt B znajdował się 2-3 cm za linią włosów czołowych, a punkt C na szczycie głowy. Średnią wartość z tych dwóch punktów obliczano zarówno dla gęstości włosów, jak i dla średnicy łodygi włosa na początku badania i po 6 miesiącach leczenia, ponieważ patologia FPHL dotyczy głównie szczytu głowy.

“Spironolakton wykazuje działanie antyandrogenne, które przypisuje się jego zdolności do zmniejszania poziomu testosteronu i blokowania receptorów androgenowych w tkankach docelowych” – wyjaśniają autorzy badania, podkreślając mechanizm działania jednego z badanych preparatów.

Jakie wyniki przyniosły poszczególne terapie?

Wyniki wykazały, że obie terapie przyniosły statystycznie istotną poprawę w skali Ludwiga po 6 miesiącach leczenia. W grupie stosującej spironolakton 25% pacjentek wykazało łagodną poprawę, 40% umiarkowaną, 30% znaczną, a 5% doskonałą. Podobne rezultaty zaobserwowano w grupie stosującej minoksydyl: 25% pacjentek z łagodną poprawą, 35% z umiarkowaną, 35% ze znaczną i 5% z doskonałą. Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między grupami w ocenie GAIS ani w poziomie satysfakcji pacjentek.

Jeśli chodzi o satysfakcję pacjentek, w grupie A (spironolakton): 25% pacjentek było niezadowolonych, 40% lekko zadowolonych, 5% zadowolonych i 30% bardzo zadowolonych. W grupie B (minoksydyl): 25% pacjentek było niezadowolonych, 35% lekko zadowolonych, 5% zadowolonych i 35% bardzo zadowolonych. Porównując obie badane grupy, nie było statystycznie istotnej różnicy w zakresie satysfakcji pacjentek.

Analiza trichoskopowa wykazała istotną statystycznie poprawę w obu grupach w zakresie szerokości włosów, gęstości włosów, zwiększenia liczby włosów terminalnych i zmniejszenia liczby włosów meszkowych. Czy te wyniki mogą zmienić podejście do leczenia FPHL? Dane wskazują, że topikalny spironolakton może być równie skuteczny jak minoksydyl, oferując alternatywę terapeutyczną dla pacjentek.

W grupie A (spironolakton) zaobserwowano statystycznie istotną poprawę szerokości i gęstości włosów po leczeniu. Średnia szerokość włosa przed leczeniem wynosiła 0,02±0,0 mm, a po leczeniu 0,02±0,01 mm (p=0,020). Średnia gęstość włosów wzrosła z 50,54±15,72/cm² przed leczeniem do 61,34±17,65/cm² po leczeniu (p=0,005). Liczba włosów terminalnych wzrosła z 4,35±0,49 przed leczeniem do 6,90±2,31 po leczeniu (p=0,001), a liczba włosów meszkowych zmniejszyła się z 12,80±3,0 przed leczeniem do 7,50±4,24 po leczeniu (p<0,001).

W grupie B (minoksydyl) również zaobserwowano statystycznie istotną poprawę wszystkich parametrów trichoskopowych. Średnia szerokość włosa wzrosła z 0,02±0,01 mm przed leczeniem do 0,03±0,01 mm po leczeniu (p=0,003). Średnia gęstość włosów zwiększyła się z 47,83±11,38/cm² przed leczeniem do 60,64±15,57/cm² po leczeniu (p=0,005). Liczba włosów terminalnych wzrosła z 4,45±0,89 przed leczeniem do 7,45±2,14 po leczeniu (p<0,001), a liczba włosów meszkowych zmniejszyła się z 12,20±2,28 przed leczeniem do 7,85±2,70 po leczeniu (p<0,001).

Istotne różnice między grupami dotyczyły przede wszystkim działań niepożądanych. Kontaktowe zapalenie skóry wystąpiło u 30% pacjentek stosujących spironolakton i aż u 95% stosujących minoksydyl. Podrażnienie skóry głowy zgłosiło 15% pacjentek z grupy spironolaktonu i 90% z grupy minoksydylu. Bóle głowy nie wystąpiły w grupie spironolaktonu, natomiast doświadczyło ich 30% pacjentek stosujących minoksydyl. Łuszczenie się skóry było powszechne w obu grupach (90% vs 100%), bez istotnej statystycznie różnicy. Wszystkie działania niepożądane były minimalne i ustępowały z czasem lub po zastosowaniu szamponu przeciwłupieżowego dwa razy w tygodniu podczas kuracji.

Jakie wyzwania i perspektywy stoją przed terapią FPHL?

“Nasze wyniki wskazują, że zarówno miejscowy spironolakton, jak i miejscowy minoksydyl były tanimi, bezpiecznymi i skutecznymi metodami leczenia FPHL, z minimalnymi i tolerowalnymi działaniami niepożądanymi” – podsumowują badacze.

Wyniki te są zgodne z wcześniejszymi badaniami Abdel-Raoufa i współpracowników, którzy również wykazali brak istotnych różnic w skuteczności między topikalnym minoksydylem a spironolaktonem w leczeniu FPHL. Podobnie Ahmed i współpracownicy w 2020 roku zaobserwowali poprawę szerokości włosów, zmniejszenie liczby włosów meszkowych i zwiększenie liczby włosów terminalnych po leczeniu doustnym spironolaktonem.

Ammar i współpracownicy w 2022 roku porównali skuteczność 5% roztworu minoksydylu, 5% roztworu spironolaktonu i ich kombinacji w leczeniu AGA (zarówno u mężczyzn, jak i kobiet) za pomocą dermoskopii. Stwierdzili statystycznie istotną różnicę w różnorodności łodyg włosów, włosach meszkowych i odrastających włosach w grupie leczonej spironolaktonem. W obecnym badaniu podobne wyniki osiągnięto przy użyciu spironolaktonu w stężeniu zaledwie 1%.

Wyniki obecnego badania są również zgodne z wynikami przedstawionymi przez Ghonemy i współpracowników w 2021 roku, którzy oceniali skuteczność i bezpieczeństwo nowego 10% miejscowego minoksydylu w porównaniu z 5% miejscowym minoksydylem i placebo w leczeniu AGA. Zaobserwowali oni znaczącą poprawę w grupie leczonej miejscowym minoksydylem 5% zarówno klinicznie (według skali Narrwood Hamilton dla mężczyzn i skali Ludwiga dla kobiet), jak i w badaniu dermoskopowym. Zgłosili oni poprawę kliniczną w grupie leczonej miejscowym minoksydylem 5% na poziomie 90%, przy czym ośmiu pacjentów wykazało doskonałą odpowiedź, a dwóch pacjentów dobrą.

Hassan i współpracownicy w 2022 roku oceniali leczenie samą doustną witaminą D, samym miejscowym minoksydylem oraz ich kombinacją w leczeniu FPHL zarówno klinicznie, jak i za pomocą dermoskopii. Stwierdzili oni wysoce istotną różnicę w liczbie cienkich włosów i pojedynczych jednostek włosowych po leczeniu miejscowym minoksydylem, co jest zgodne z wynikami obecnego badania.

Jakie wnioski płyną z tego badania dla codziennej praktyki klinicznej? Przede wszystkim lekarz ma do dyspozycji dwie równie skuteczne opcje terapeutyczne, a wybór między nimi może być podyktowany indywidualnym profilem tolerancji pacjentki i potencjalnymi działaniami niepożądanymi. Czy topikalny spironolakton powinien być rozważany jako terapia pierwszego rzutu ze względu na mniejszą liczbę działań niepożądanych? To pytanie wymaga dalszych badań, ale obecne wyniki są obiecujące.

Autorzy badania zalecają przeprowadzenie badań z większą próbą, wyższymi stężeniami i innymi drogami podawania spironolaktonu (np. w formie iniekcji, aby przezwyciężyć problemy z przestrzeganiem zaleceń przy leczeniu miejscowym) oraz dłuższymi kursami leczenia, aby w pełni ocenić skuteczność miejscowego spironolaktonu w leczeniu FPHL. Ponadto, podobnie jak w przypadku minoksydylu, zalecana jest terapia podtrzymująca w celu utrzymania osiągniętej poprawy.

Ograniczeniem badania był brak grupy kontrolnej oraz fakt, że żel ze spironolaktonem nie jest dostępny w gotowej formule rynkowej, w przeciwieństwie do innych preparatów dostępnych do leczenia FPHL. Pomimo tych ograniczeń, wyniki badania dostarczają cennych informacji na temat alternatywnej opcji leczenia dla kobiet cierpiących na łysienie androgenowe.

Podsumowanie

Przeprowadzone badanie kliniczne na 80 pacjentkach z łysieniem androgenowym (FPHL) wykazało porównywalną skuteczność miejscowego spironolaktonu 1% i minoksydylu 5%. Obie terapie, stosowane przez 6 miesięcy, przyniosły znaczącą poprawę w zakresie gęstości włosów, proporcji włosów terminalnych do meszkowych oraz średnicy włosów. W grupie spironolaktonu zaobserwowano mniej działań niepożądanych niż w grupie minoksydylu, szczególnie w zakresie kontaktowego zapalenia skóry, podrażnień i bólów głowy. Ocena kliniczna według skali Ludwiga i GAIS oraz poziom satysfakcji pacjentek nie wykazały istotnych różnic między grupami. Wyniki sugerują, że miejscowy spironolakton może stanowić skuteczną alternatywę dla minoksydylu w leczeniu FPHL, oferując lepszy profil bezpieczeństwa.